Κατα Φαντασίαν Πλούσιοι επί μία Δεκαετία.

Aναλυση: Κατά φαντασία πλούσιοι επί μία δεκαετία

International Herald Tribune
byPaulKrugman

Τώρα πια όλοι γνωρίζουν πως εξαπατήθηκαν οι επενδυτές από τον Μπέρναρντ Μέιντοφ. Κοίταζαν τα ενημερωτικά σημειώματα και νόμιζαν πως ήσαν πλούσιοι. Κάποια ημέρα, όμως, ανακάλυψαν έντρομοι ότι τα υποτιθέμενα πλούτη τους δεν ήταν παρά αποκύημα της φαντασίας κάποιου άλλου.
Κάτι ανάλογο συνέβη στο σύνολο της Αμερικής την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα. Προ ημερών, η Federal Reserve ανακοίνωσε τα αποτελέσματα τριετούς έρευνάς της για τα οικονομικά των καταναλωτών. Η κατακλείδα είναι πως ουσιαστικά δεν δημιουργήθηκε καθόλου πλούτος μετά την αλλαγή της χιλιετίας. Η καθαρή αξία ενός μέσου αμερικανικού νοικοκυριού είναι μικρότερη από εκείνη που ήταν το 2001.
Το μεγαλύτερο μέρος της περασμένης δεκαετίας, η Αμερική ήταν ένα έθνος που δανειζόταν και δαπανούσε χωρίς να αποταμιεύει. Το ποσοστό προσωπικής αποταμίευσης μειώθηκε από το 9% της δεκαετίας του 1980 στο 5% τη δεκαετία του 1990 και μόλις στο 0,6% στο διάστημα 2005 - 2007. Παράλληλα, το χρέος των νοικοκυριών αυξανόταν πολύ ταχύτερα από τα εισοδήματα.
Αν ηχεί αφελής η πεποίθηση πολλών Αμερικανών ότι μπορούσαν να βασίζονται για πάντα στις αποδόσεις των κεφαλαίων τους, αξίζει να θυμηθούμε πόσα έντυπα με επιρροή –η εφημερίδα Wall Street Journal και τα περιοδικά Forbes και National Review– την καλλιεργούσαν και κορόιδευαν όσους εξέφραζαν φόβους για τα χαμηλά επίπεδα αποταμίευσης και τα υψηλά επίπεδα χρέους.
Υστερα αποκαλύφθηκε η πραγματικότητα και αποδείχθηκαν εύστοχοι όλοι οι φόβοι. Και τώρα έχουμε προβλήματα πολύ πιο σοβαρά, νομίζω, απ’ όσο αντιλαμβάνονται ακόμη και τώρα οι περισσότεροι. Και δεν αναφέρομαι μόνον σ’ εκείνη την κατηγορία των οικονομικών αναλυτών που επιμένουν πως η οικονομία θα ανακάμψει όπου να ’ναι. Ολοι μιλούν για τα προβλήματα των τραπεζών, που πράγματι βρίσκονται σε πολύ χειρότερη κατάσταση από το υπόλοιπο σύστημα. Οι τράπεζες, όμως, δεν είναι οι μόνες με υπερβολικό χρέος και πολύ λίγα περιουσιακά στοιχεία. Στην ίδια κατάσταση βρίσκεται και ο ιδιωτικός τομέας.
Οπως επισήμανε ο μεγάλος Αμερικανός οικονομολόγος Ιρβινγκ Φίσερ τη δεκαετία του 1930, αυτά που κάνουν οι άνθρωποι και οι εταιρείες μόλις συνειδητοποιήσουν ότι έχουν πολύ μεγάλα χρέη είναι ατελέσφορα ακριβώς επειδή προσπαθούν να τα κάνουν όλοι μαζί την ίδια στιγμή. Κάθε προσπάθεια για εκποίηση περιουσιακών στοιχείων με σκοπό την αποπληρωμή του χρέους οδηγεί σε περαιτέρω μείωση της αξίας των περιουσιακών στοιχείων. Κάθε προσπάθεια για αύξηση της αποταμίευσης οδηγεί σε κατάρρευση της καταναλωτικής ζήτησης και επιδεινώνεται η οικονομική κρίση. Εχουν οι ιθύνοντες διάθεση να κάνουν αυτά που πρέπει για να σπάσουν τον φαύλο κύκλο; Θεωρητικά ναι. Οπως τόνισε ο Λόρενς Σάμερς, οικονομικός σύμβουλος του Μπαράκ Ομπάμα, «πρέπει να αναχαιτίσουμε ό,τι είναι επιβλαβές και μπορεί να προκαλέσει αποπληθωρισμό».
Στην πράξη, όμως, οι πολιτικές που προσφέρονται δεν φαίνονται κατάλληλες για να αντιμετωπίσουν την πρόκληση. Το πακέτο δημοσιονομικών και φορολογικών μέτρων θα βοηθήσει μεν αλλά δεν θα κάνει τίποτε περισσότερο παρά να αμβλύνει τις οικονομικές παρενέργειες του αποπληθωρισμού του χρέους. Σε ό,τι αφορά το πακέτο διάσωσης των τραπεζών, προκάλεσε σύγχυση αντί να καθησυχάσει. Υπάρχει ελπίδα να εξελιχθεί τελικά σε κάτι ισχυρότερο. Είχε ενδιαφέρον να παρακολουθεί κανείς πώς διευρύνθηκε η μερίδα αυτών που τάσσονται υπέρ της προσωρινής κρατικοποίησης των τραπεζών. Ωστόσο, ακόμη κι αν κάνουμε ό,τι χρειάζεται για τις τράπεζες, θα λυθεί μόνον ένα μέρος του προβλήματος.
Αν θέλει να δει κανείς τι σημαίνει να ανασυρθεί η οικονομία από την παγίδα του χρέους πρέπει να δει το μεγάλο πρόγραμμα δημοσίων δαπανών που έθεσε τέλος στη Μεγάλη Υφεση και είναι γνωστό ως Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Ο πόλεμος δεν οδήγησε μόνον στην πλήρη απασχόληση αλλά στη ραγδαία αύξηση του εισοδήματος και του πληθωρισμού χωρίς ουσιαστικά κανέναν δανεισμό από πλευράς του ιδιωτικού τομέα. Δεδομένου ότι τίποτε τέτοιο δεν βρίσκεται στο τραπέζι και δεν αναμένεται να βρεθεί στο εγγύς μέλλον, θα χρειαστούν χρόνια για να ξεχρεώσουν τα χρέη τους οικογένειες και εταιρείες. Και μάλλον η κληρονομιά που μας άφησε αυτή η δεκαετία ψευδαισθήσεων θα είναι μια παρατεταμένη και οδυνηρή ύφεση.